U četvrtak, 8. maja u Muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici od 13 časova biće otvorena izložba „Zaštitna arheološka istraživanja u Sremu 2016-2023. godine“.
-Izložba „Zaštitna arheološka istraživanja u Sremu 2016-2023. godine“ ima za cilj da sintetizuje i prezentuje kako stručnoj, tako i široj javnosti, rezultate opsežnih arheoloških istraživanja koja su izvedena u poslednjih sedam godina. Ovom prilikom smo se prvenstveno usredsredili na interpretaciju rezultata istraživanja pojedinih lokaliteta i stručnu obradu pokretnih arheoloških nalaza, trudeći se da ih, koliko je to moguće, vežemo za kontekst iz koga su potekli. Rezultati istraživanja, kao i najveći broj nalaza se prvi put prezentuje i izlaže ovom prilikom. Tokom selekcije zaista velikog broja terenskog inventara, a naročito posebnih nalaza koji su sakupljeni sa pojedinih lokaliteta (oko 5000 inventarnih brojeva) hteli smo da kroz odabrane, solidno očuvane primerke (na izložbi je prezentovano 579 predmeta), što bliže prikažemo suštinske karakteristike lokaliteta, njihov značaj u kontekstu otkrivenih arheoloških struktura, trudeći se da se, naročito u slučaju Sremske Mitrovice, ne koncentrišemo samo na jedan vremenski period, nego da prikažemo slojevitost arheološkog nasleđa.
Čitav katalog je podeljen ušest poglavlja koja prate koncepciju izložbe. U prvom poglavlju, akcenat je na Sirmijumu i novom podacima koji su prikupljeni za popunjavanje nedostajućih delova topografskih podataka antičkog grada, kako na istraženim lokalitetima, tako i na onim koji su bili samo predmet praćenja zemljanih radova. Ovde smo se potrudili da obuhvatimo i sve dosadašnje prikupljene topografske podatke čiji su rezultati publikovani od strane V. Popovića (Popović 1971) i M. Jeremića (Jeremić 2016), u cilju obezbeđivanja pouzdane osnove za interpretaciju otkrivenih struktura i pružanje adekvatnih podataka za potrebe planiranja budućih arheoloških istraživanja Sirmijuma. Posebno poglavlje posvećeno je lokalitetu „Zidine“ ili „Širingrad“ u Mačvanskoj Mitrovici koji svakako predstavlja jedan od najznačajnih arheoloških lokaliteta Sirijuma, a poslednjih nekoliko decenija je bio nepravedno zapostavljen.
Treće poglavlje posvećeno je arheološkom nalazištu „Gradina“ (Rittium) u Surduku koje je jedino od 18 prikazanih istraživanih lokaliteta bilo predmet sistematskih arheoloških istraživanja u okviru projekta Granica Rimskog carstva – dunavski Limes od Akuminkuma do Ritijuma. Arheološki lokalitet Ograde u Višnjićevu sa ostacima srednjovekovne crkve i pripadajućom nekropolom predstavljeno je u četvrtom poglavlju. Otkriveni objekat na ovom lokalitetu predstavlja izuzetno važno svedočanstvo za proučavanje poznosrednjovekovne crkvene arhitekture, arheološke, antropološke i istorijske građe kroz koje se može sagledavati multikulturalnost i slojevitost koji predstavljaju specifična obeležja srednjovekovne prošlosti i kulturnog nasleđa Vojvodine. Lokalitet je značajan i zbog toga što će samo on od svih lokaliteta koji su bili predmet zaštitnih arheoloških istraživanja, biti sačuvan i prezentovan u sastavu zelene površine autoputa Kuzmin-Sremska Rača.
Pretposlednje poglavlje posvećeno je zaštitnim arheološkim istraživanjima izvedenim na trasi gasovoda u naselju Kupinovo. Iako zaštitnog karaktera, i ova istraživanja su nam dala izuzetne podatke naročito o podgrađu srednjovekovnog utvrđenja Kupinik. Ona su, na izvestan način nastavljena sistematskim arheološkim istraživanjima utvrđenja Kupinik koja je Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica preuzeo od Narodnog muzeja Srbije 2023. godine, što je svakako predmet posebnog projekta.
U poslednjem su predstavljeni praistorijski lokaliteti Ronđov vrtlog u Kuzminu i Budakovac u Irigu.
U izradi kataloških jedinica i tekstova učestvovali su: arheolozi Biljana Lučić (BL), Sanja Treskanica (ST), Miroslav Jesretić (MJ), Radoslav Muždeka (RM), Zvezdana Štimac (ZŠ), Danilo Pajović (DP), Jovan Koledin (JK), Perica Odobašić (PO), istočičar umetnosti Tatjana Jesretić (TJ), Jovan Čemerlić (JČ) i paleontolog Dragana Nedeljković (DN). Posebnu zahvalnost u pripremi kataloških jedinica i obradi keramičkog inventara dugujem Sonji Štefanski-Zorić (SŠZ), tehničkoj realizaciji Slobodanu Maksiću i Jadranki Vuletić, kao i Milošu Pavloviću na konzervaciji keramike, zatim Ani Olajoš i Draganu Ogaru na konzervaciji predmeta od metala i kamena, kao i trudu Vladimira Bulajića na konzervaciji fresko slikarstva grobnice sa predstavom Dobrog pastira koju ipak ovom prilikom nećemo biti u mogućnosti da izložimo.
Kvalitetu ovog kataloga doprineli su arheolozi dopisni član Srpske akdemije nauka i umetnosti dr Vesna Bikić, redovni profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu dr Miroslav Vujović, kao i muzejski savetnik Vojnog Muzeja u Beogradu dr Mirko Peković bez čije posvećenosti i strpljenja ovaj posao ne bi mogao biti priveden kraju.
Zaštitni arheološki radovi koji su tema izložbe predstavljaju rezultat izuzetno povećanog obima arheoloških istraživanja. Za poslednjih sedam godina istraženo je oko 20 arheoloških lokaliteta i nekoliko hiljada kvadratnih metara površina. Najveći broj navedenih radova su rezultat zaštitnih arheoloških istraživanja. Podatke za njihovu identifikaciju dugujemo predanom radu generacija stručnjaka koji su delovali na području Srema i Sirmijuma. Zaštitna arheološka istraživanjau prethodnom periodu su proistekla iz povećane građevinske aktivnosti: izgradnje stambenih zgrada u urbanom kontekstu u slučaju Sremske Mitrovice, gasovoda, autoputa Kuzmin-Sremska Rača, brze saobraćajnice Novi Sad-Ruma…
Sva navedena istraživanja, izuzev pokaliteta Gradina u Surduku, su rezultat uključivanja arheologije u proces prostornog planiranja za potrebe izgradnje stambenih blokova, infrastrukture ili pojedinačnih projekata, tako da istraživački radovi u najvećoj meri, nisu rezultat višegodišnjeg pažljivog planiranja istraživačkih prioriteta, već predmet kompromisa politika planiranja i službe zaštite kulturnog nasleđa. Imajući u vidu sistematsko smanjenje finansiranja u okviru institucionalnih okvira i izvesnost da će se arheološka istraživanja u budućnosti u najvećoj meri usredsrediti na arheologiju vođenu planiranjem izgradnje, arheologiju bi u ovoj novoj perspektivi trebalo sagledavati kao jedan od neophodnih faktora u očuvanju kulturnog pejzaža u okvirima urbanističkih i prostornih planova.
Rezimirajući rezultate iz prethodnog perioda, možemo samo konstatovati da je najvažniji rezultat upravo održavanje kontinuiteta arheoloških istražnih radova, zatim pokretanje procedure pravne zaštite za lokalitete Gradina u Surduku, Ograde u Višnjićevu i Budakovac u Irigu, kao i popunjavanje fondova Muzeja Srema u Sremskoj Mitrovici i Zavičajnog muzeja Ruma.
Najveću zahvalnost za realizaciju navedenih istražnih radova dugujemo stručnom kadru – kolegama arheolozima koji su se našli pod najvećim pritiskom povećanih zahteva izgradnje. Sa druge strane, zahvalnost dugujemo i investitorima koji su imali razmevanja za važnost arheološkog nasleđa, kao i izvođačima radova. Bez međusobnog razumevanja, saradnje i uvažavanja, teško da bismo uspeli da prevaziđemo izazove koji su bili pred nama. Posebnu zahvalnost dugujemo Ministarstvu kulture na finansiranju projekta Granica Rimskog carstva – dunavski Limes od Akuminkuma do Ritijuma, kao i Pokrajinskom sekretarijatu za kulturu, javno informisanje i odnose sa verskim zajednicama koji finansira ovu izložbu – Biljana Lučić, arheolog.
