Ko je, zapravo, bio sveštenik Milan Basarić, koji je dužnost paroha kuzminskog obavljao od doseljenja u ovo selo, 1911, sve do nasilne, prerane smrti 1917. godine? Ovu zanimljivu, značajnu i tragičnu ličnost na svetlo dana je nedavno „izneo“ poznati hroničar Kuzmina i publicista Petar Vizićanin (1954), koji je Basarićevo ime pronašao čitajući, devedesetih godina prošlog veka, kapitalno delo „Avtobiografija Petra Runjanina“.
Prelistavajući zaostavštinu čuvenog kuzminskog akademika, istoričara Nikole Radojčića, koji je Runjaninovu knjigu pripremio za štampu (1914), uporni hroničar je zapazio i sledeću fusnotu: „Spisak kuzminskih porodica s mestima odakle su se doselili i koje krsno ime slave daće g. Milan Basarić sveštenik kuzminski u Monografiji o selu Kuzminu.“ Dakle, trebalo je proveriti da li je to sveštenik kasnije i uradio, a pošto nije – valjalo je utvrditi zašto?! Odgovor će, znatno kasnije, dati sâm akademik Radojčić: „Ova monografija, međutim, nije nikada napisana, jer je njoj namenjeni pisac, mučen za vreme Prvog svetskog rata, prevremeno umro.“
Dakle, prerana smrt je sprečila sveštenika Milana Basarića da napiše pomenutu monografiju sela, koju je, po svoj prilici, lično obećao svom poznaniku, istoričaru Nikoli Radojčiću.
Nešto više o životnom putu paroha kuzminskog, rodom iz Like, Petar Vizićanin će, 2010, saznati od kćerke potonjeg seoskog sveštenika, počivšeg Romana Nikolića. Ona je rukom ispisala Basarićevu kratku biografiju:
„Na Crkvenoj skupštini održanoj 14/27. oktobra 1910. godine izabran je za paroha u Kuzminu Milan Basarić. Rođen je u Divoselu kod Gospića 2/14. oktobra 1878. godine, Gornjo-Karlovačka episkopija. Osnovnu školu završio je u rodnom selu, 6 razreda gimnazije u Gospiću, a sedmi razred i maturu, te četiri razreda Bogoslovije u Sremskim Karlovcima. Rukopoložen je 1903. godine u Plaškom od blaženo upokojenog episkopa Mihajla Grujića i iste godine u junu mesecu postavljen za paroha u Lučanima, rodnom mestu patrijarha Josifa Rajačića, gde je služio do kraja 1910. godine.“
Valja još dodati da su sveštenik Milan Basarić i njegova supruga Julka (rođ. LJubobratović), učiteljica, imali petoro dece. Kada je otac, od strane austrougarskih vlasti interniran u Samobor, potom Vukovar i Marof, 1917. umro od posledica teških zatvorskih uslova, samohrana majka se uporno borila za opstanak svoje brojne nejači. Ona će sa decom preći u Sremsku Mitrovicu i tamo raditi kao učiteljica u Srpskoj osnovnoj školi. Njen učenik Kiril Svinarski (1916 – 2004 ), kasnije poznati prevodilac i profesor Beogradskog univerziteta, pričaće potpisniku ovih redova, za izvorni časopis „Sunčani sat“, kako je Julka bila „staložena, mirna žena, dobar nastavnik“.
Veoma dugo, uporni hroničar sela Kuzmina Petar Vizićanin nije znao gde se nalazi grob sveštenika Milana Basarića. Saznaće, pre nekoliko godina, od radnika na kuzminskom groblju, Slobodana Vukadinovića, pošto je parohova praunuka LJiljana došla iz Beograda da potraži večno boravište svog uglednog pretka. „Našli su ga u početku groblja, na prvoj kapiji, desno, gde su inače većinom spomenici više kuzminskih sveštenika (Runjanini, Borići, Obradović…)“ Ime sveštenika Milana Basarića nalazilo se pri dnu nadgrobnog spomenika porodice Ljubobratović. Ljiljana se potrudila da spomenik osveži, sredi i još postavi novu mermernu ploču sa slikom i podacima o njenom pradedi.
Dok je bio živ, sveštenik Roman Nikolić (kuzminski paroh od 1953 do 1984) dobro se sećao da su oba Basarićeva sina, 1967, dolazila da obeleže 50-godišnjicu smrti svog oca. Jedan od njih, bio je dr Đorđe Basarić (1905 – 1990), poznati profesor Beogradskog univerziteta, autor jednog od prvih udžbenika metodike nastave fizike kod nas.
D. Poznanović
Smrt u teškim mukama
Prema saznanjima do kojih je došao kuzminski publicista Pero M. Ostojić (1947), kao uglednog Srbina iz Like, sveštenika Milana Basarića su austrougarske vlasti držale u zatočeništvu tokom Velikog rata. Umro je u teškim mukama od posledica policijske torture. Tako je „Kuzmin ostao bez dobrog sveštenika i istorije (knjige), koju je Basarić nameravao napisati. U Spomenici IAS, 2015, 193-201, u tabeli pohapšenih i interniranih sremskih sveštenika (102) navedeno je da je Basarić ‘po vojništvu kao politički sumnjivac uhićen i odveden u Mitrovicu’, a u rubrici ‘Opaska’ ‘Pušten na slobodu’. Verovatno je Milan Basarić ponovo hapšen i život završio u zatočeništvu.“
Rođen 2/14. oktobra 1878. u Divoselu, osnovnu školu je završio u rodnom mestu, a školovao se još u Gospiću i Sremskim Karlovcima. Odlukom Mitropolijskog crkvenog saveta od 25. februara 1911. potvrđen je za paroha kuzminskog.
