Hraniteljstvo dece sa smetnjama u razvoju je tema kojom se mediji, bar kada je naš region u pitanju, nisu sistematski bavili. I samo hraniteljstvo zdrave dece je osetljivo područje gde svaka loklana zajednica muči istu muku, manjak porodica spremnih da se upuste u ovaj važan i odgovoran izazov. Onda je sasvim jasno da hraniteljstvo dece sa smetnjama u razvoju postaje čak i nemoguća mislija u lokalni zajednicama i tek su poneki primeri onih koji su se prihvatili takvog zadatka. Sremske novine će u seriji tekstova na našem portal Sremske portal pokušati da osvetle ovu jako važnu temu, sa željom da je bar približimo čitaocima, u krajnjem i da podstaknemo zajednicu i na minimum pomaka kako bi napuštena deca sa smetnjama u razvoju odrastala u porodičnom okruženju, a ne u institucijama u kojima najčešće i završe.
U ovom tekstu najviše ćemo se držati podataka iz izveštaja Zaboravljena deca Srbije iz 2021.godine, koji se većinom zasniva na nalazima prikupljenim tokom 2019.godine.
“Zakon o socijalnoj zaštiti, koji je usvojen je 2011. godine, uključio je širok dijapazon usluga u zajednici, ograničio je maksimalan broj korisnika u institucijama i zabranio prijem dece mlađe od tri godine (dozvoljavajući neke izuzetke). Prateći je i osnovni akcioni dokument koji je vodio reformu sistema u institucijama za decu – odnosno Sveobuhvatni plan transformacije rezidencijalnih ustanova socijalne zaštite za decu (2009- 2013). Na žalost, ovaj plan polazi od pretpostavke da „vaninstitucionalni oblici zaštite (usluge) neće moći odgovoriti na potrebe dece koja imaju višestruke ili teže smetnje u razvoju, te da će ova deca svakako morati ostati u rezidencijalnim ustanovama ili trebati rezidencijalni smeštaj“. Kao rezultat toga, na stotine dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom je izostavljeno tokom procesa transformacije i ona sada čine većinu dece u institucijama”, navodi se u pomenutom izveštaju.
Nakon usvajanja Pravilnika o hraniteljstvu do 2020. godine kapacitet hraniteljstva može da pruži zaštitu za 6.000 dece. Broj dece u institucijama je opao za skoro 50% u poslednjih 10 godina (izveštaj Zaboravljena deca Srbije- Inicijativa za prava osoba sa mentalnim invaliditetom ).Deca sa smetnjama u razvoju su ostala u institucijama, a glavni razlog je nedostatak usluga u zajednici, najviše zbog smanjenih kapaciteta centara za socijalni rad i Centra za porodični smeštaj u Sremskoj Kamenici. U Sremu su hraniteljske porodice u 100 odsto slučajeva usmerene i praćene od strane centara za socijalni rad. 1.067 dece i mladih smešteno je u 683 hraniteljske porodice na teritoriji Južnobačkog, Sremskog i Srednjobanatskog okruga. Na teritoriji Grada Sremska Mitrovica u hraniteljske porodice smešteno je 13 dece sa smetnjama u razvoju, uglavnom sniženog intelektualnog kapaciteta. U maloj opštini poput Iriga, u pet hraniteljskih porodica nema na smeštaju dece sa smetnjama u razvoju, uprkos tome što postoje potrebe. 2014. godine deca sa smetnjama u razvoju su činila 34.18% ukupnog broja dece smeštne u hraniteljskim ili srodničkim porodicama. Do 2018, godine njihov udeo je opao na 26.48% . Dominantan razlog prekida smeštaja kod dece sa smetnjama u razvoju u institucijama je prelazak u instituciju za odrasle ili smrt, manje reintegracija ili osamostaljivanje. Izazovi i uslovi za porodice koje bi prihvatile decu sa smetnjama u razvoju se uvećavaju i podrazumevaju specijalizovano hraniteljstvo ( Pravilnik o hraniteljstvu).
“U ovom trenutku, deca sa smetnjama u razvoju čine oko 80% dece koja žive u institucijama, gde su često pomešana sa odraslima i gde im preti doživotna segregacija. I dalje se vrši prijem odojčadi i dece mlađe od tri godine koja ostaju u institucijama – praksa koja nanosi bespovratne posledice po njihov fizički i psihički razvoj, poput poremećaja vezivanja, koje mogu trajati doživotno.5 79% dece i odraslih ostaje u institucijama duže od 10 godina. Dominantan uzrok napuštanja institucije je smrt”, navodi se u Izveštaju Zaboravljena deca Srbije.
U Vojvodini trenutno ima samo 49 porodica obučenih za brigu o deci sa smetnjama u razvoju i tu je trenutno smešteno 40 dece uzrasta do 18 godina (hraniteljstvo je u Srbiji dostupno i odraslim osobama), podatak je iz 2021.godine.
Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja je naglasilo nameru da pojača proces deinstitucionalizacije dece kroz razvoj specijalizovanog hraniteljstva. Međutim, u nedavno usvojenoj strategiji za unapređenje položaja osoba sa invaliditetom u Srbiji za period od 2020-2024. godine, potvrđeno je da uprkos postignutom napretku u procesu deinstitucionalizacije, deca sa smetnjama u razvoju i invaliditetom čine oko 70% od ukupnog broja dece u institucijama, dok prema navodima UNICEF-a taj procenat dostiže 80.
Projekat ” Deca sa smetnjama bez roditeljskog staranja- hraniteljstvo najbolja zamena za porodicu” je sufinansiran iz Budžeta Republike Srbije – Ministarstva informisanja i telekomunikacija.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
