Srpski istoričar najvišeg ranga
Sin kuzminskog krznara Damjana Radojčića u rodnom selu pohađao osnovnu školu, a u Sremskoj Mitrovici nižu gimnaziju – Za 57 godina bavljenja naukom objavio više od 400 istorijskih radova velike vrednosti
Opraštajući se od svoga kolege po struci, člana SANU, prijatelja i zemljaka, Sremca, akademik Dimitrije Mita Kostić (rođen u Sremskoj Mitrovici, 1886), pre više od pola veka je istakao kako će ime Nikole Radojčića biti „zabeleženo uz imena najvećih istoričara našeg naroda“. Još će dodati:
„U srpsku istoriografiju ušao je on početkom XX veka, 1907. godine, kad je borba između romantičkog i kritičkog pravca u pisanju istorije već bila završena porazima romantičkog pravca… Pored mladih istoričara toga novog kritičkog pravca: Jovana Radonića, Stanoja Stanojevića, Alekse Ivića, i Radojčić je ušao u istorijsku nauku kao pristalica nove kritičke škole Ilariona Ruvarca. Odlična stručna univerzitetska sprema i široko opšte obrazovanje omogućili su mu rešavanje i najtežih istorijskih problema.“
A taj naš velikan istorijskih nauka, Nikola Radojčić, rodio se 17/29. avgusta 1882. godine, u Kuzminu, kao sin seoskog krznara Damjana Radojčića. U rodnom mestu je završio osnovnu školu, a nižu gimnaziju učio u Sremskoj Mitrovici (1893 – 1897). Potom je pohađao najstariju srpsku, Karlovačku gimnaziju, u kojoj će ispit zrelosti uspešno položiti 1901. godine. Istorijske nauke je studirao na univerzitetima u Zagrebu, Gracu i Beču, a vizantologiju usavršavao u Jeni, kod prof. Hajnriha Gelcera i Minhenu, kod prof. Karla Krumbahera. Doktorsku disertaciju „Dva poslednja Komnena na carigradskom prestolu“ je odbranio, 1907, na Filozofskom fakultetu u Zagrebu.
Kao gimnazijski profesor, Nikola Radojčić je služio godinu dana u Karlovcu (1907/8) i dvanaest godina u Sremskim Karlovcima (do 1920). Tamo će mu supruga Dafina, rodom iz Bingule, roditi sina Svetozara (1909 – 1978), budućeg istoričara umetnosti i takođe akademika SANU.
Za vanrednog profesora istorije Srba i Hrvata na tek osnovanom LJubljanskom univerzitetu Nikola Radojčić je izabran 1920, a dve godine kasnije i za redovnog. Tu će raditi dvadesetak godina i steći veliki ugled kao naučni radnik. Nakon sloma Jugoslavije u aprilskom ratu, 1941, prelazi u Beograd, da bi po oslobođenju bio uključen u obnovljeni rad Univerziteta. To će uticati na njegovo penzionisanje, 1945, nakon uspostavljanja komunističke vlasti.
Za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije Radojčić je izabran 1934, a za redovnog 1938. godine. Naslov pristupne besede je bio „Srpski državni sabori u srednjem veku“, što je kasnije štampano kao zasebna knjiga. Posle penzionisanja, njegov rad je bio vezan za SANU, a učestovao je u formiranju niza ustanova vezanih za istorijske studije (Istorijski institut, Vizantološki institut).
Tokom nepunih šest decenija naučnog rada, dr Nikola Radojčić je objavio više od 400 kraćih ili dužih radova velike naučne vrednosti, najviše iz srpske istorije novog i srednjeg veka, vizantologije, starog srpskog prava, istorije srpske istoriografije, ali i istorije Hrvata i Slovena uopšte. Ipak, smatra se da su Radojčićeve studije iz oblasti vizantologije najznačajnije od svega što je napisao. Pored već pomenutih radova, poznatija su mu i dela: „Rajićeva hrvatska istorija“, „Snaga zakona po Dušanovom zakoniku“, „Tronoški rodoslov“, „Zakon o rudnicima despota Stefana Lazarevića“, „Obred krunisanja bosanskoga kralja Tvrtka I“ i druga, a priredio je „Dušanov zakonik“, „Istoriju sela Kuzmina“ Petra Runjanina…
Za svoje vrhunsko naučno stvaralaštvo akademik Nikola Radojčić je dobio Sedmojulsku nagradu Srbije (1962), a na predlog SANU, kao i univerziteta u Beogradu i Novom Sadu.
Umro je 12. novembra 1964. godine u Beogradu.
D. Poznanović
Sećanje Koste Petrovića
Poznati istoričar Kosta Petrović, inače autor „Istorije Karlovačke gimnazije“, jednom prilikom se prisećao i svog poznanstva sa Nikolom Radojčićem. Te školske 1899/1900. godine, obojica su bili gimnazijalci – prvi u petom, drugi u sedmom razredu. Navodi da je Nikola bio najbolji đak u svom razredu, uvek solidno odeven, nije pušio i pio alkohol. Sve je govorilo da će se vrlo brzo opredeliti za nauku.
Kasnije, kada je direktor Karlovačke gimnazije Radivoje Vrhovac (rodom iz obližnjeg Laćarka) otvorio internat „Stefaneum“ (1908/9), za njegovog prvog upravitelja je postavio baš prof. dr Nikolu Radojčića. Kosta Petrović svedoči da se Radojčić tog posla „prihvatio vrlo ozbiljno, ulažući u njega puno truda i vaspitačkog takta, što se ubrzo vidno odrazilo na pitomcima ovog savršeno uređenog vaspitnog zavoda“. No, kako je ta obaveza oduzimala upravniku previše vremena, ostajalo mu je malo prostora za naučni rad. Krajem školske godine je napustio „Stefaneum“ i posvetio se proučavanju istorijskih izvora.
