Ne tako davno, do Drugog svetskog rata, u crkvama su se vodile matične knjige rođenih i umrlih a u crkvenim arhivama se pohranjivala verodostojna istorijska građa. Tehnologija administracije se promenila, ali je u arhivama crkava na ovom području još uvek ostalo zanimljivih dokumenata.
Od kada je odlukom Svetog sinoda Slovačke evangeličke AV crkve (SEAVC) pre dvanaest godina sedište Centralnog arhiva SEAVC u starom parohijskom domu ove Crkve u Staroj Pazovi, arhivari su senior sremski i sveštenik staropazovački mr Igor Feldi i novinarka u penziji Кatarina Vereš.
-Кada sam, pre tridesetak godina, prikupljala građu za svoju knjigu „Vek pozorišta u Staroj Pazovi“ čeprkala sam po tavanima Slovačkog narodnog doma i parohijskog doma, kopirala tekstove iz raznoraznih novina, odlazila u arhive u zemlji i Slovačkoj Republici. Radovala sam se svakom novom spisu i ovaj posao doživljavala kao istraživačko novinarstvo. Uz blagoslov sveštenika Andrašika, zatim Feldija i biskupa Vrbovskog i saradnju pravoslavnih sveštenika Jokića i Đurđevića, počeli smo da stvaramo arhivski fond – kaže Кatarina i objašnjava da stvarati arhiv podrazumeva dugoročan, strpljiv i pedantan rad.
-Nije dovoljno samo sakupiti istorijsku građu, već je treba očistiti, razvrstati, sistematizovati, numerisati po signaturama. Paralelno se radi popis i selekcija. Posebne prostorije u dvorištu parohijskog doma prepune su knjiga, časopisa i novina, koje čekaju da budu očišćene, pregledane i zavedene.
U Arhivu je najviše crkvenih spisa i dokumenata o narodnim i kulturnim događajima staropazovačkih Slovaka ali ima svedočanstava iz svetovnog i duhovnog života i srpskog naroda. Zabeležene su posete tada novinara a kasnije velikog pisca Miloša Crnjanskog Staroj Pazovi, a nedavno, zahvaljujući strpljivom radu Кatarine Vereš, pronađena je doktorska disertacija arhijerejskog namesnika SPC u Staroj Pazovi Miloja Aranickog na nemačkom jeziku „Rastko Nemanjić – Sveti Sava, osnivač i prvoborac nacionalne kulture srpskog naroda“.
Кuriozitet ovog spisa je posveta svom, kako svojeručno piše Otac Miloje u vrhu prve strane – Dragom u Hristu bratu – namenjena Vladimiru (Кonštantinu) Hurbanu, evangeličkom svešteniku. Ova posveta potvrđuje ono što su Staropazovčani između dva svetska rata znali – da je odnos između dve ugledne svešteničke porodice, različitih crkava, gotovo ceo jedan vek, kroz dve generacije, bio više od dobrosusedskog i kolegijalnog. Naslednici obrazovanih i uticajnih crkvenodostojnika pazovačkih, Simeona Aranickog i Vladimira Hurbana, sinovi, Miloje i Vladimir, održali su i produbili prijateljske odnose dve porodice.
Doktorska disertacija jednog od najobrazovanijih Staropazovčana svog vremena, izdata u Beču, u vidu knjige, trajno će se čuvati u Centralnom arhivu Slovačke evangeličke AV crkve u Staroj Pazovi.
Branka Topalović
