Tokom vremena, iako nikada zapravo – formalno, ali sa prikrivenom željom da osvanu u Mesnoj zajednici novog imena, Malobosanci su smislili nekoliko potencijalnih naziva za svoje naselje. „Mala Bosna“ je nakon nastanka „Male Slavonije“ postalo nemoguće, pa se tako mogu čuti termini „Srpska Mala“, „Petar Kočić“ i u skorije vreme „Gavrilo Princip“, ime koje mladima u ovom naselju najviše leži na srcu
Piše: S. Lapčević
Tokom proteklih nekoliko decenija, Sremska Mitrovica značajno je promenila strukturu svog stanovništva. Po okončanju Drugog svetskog rata, grad na Savi imao je tek nešto više od 13.000 stanovnika. Za pet posleratnih godina, taj broj je uvećan za “svega” dve hiljade. Najveći naseljenički i populacioni bum desio se u periodu između 1953. i 1971. godine kada je broj stanovnika gotovo dupliran, pa se tako sa 15.456 stiglo na 31.986 stanovnika grada.
Tih godina, u Sremsku Mitrovicu stizali su kolonisti sa svih strana, od Majevice, Manjače, Grahova, Drvara, sa Banije, iz Like, Korduna, Dalmacije. Za njima stizali su njihovi zemljaci koji su, tragajući za boljim životom, svoj mir pronašli upravo u mitrovačkoj ravnici. Sa njima popunjavala su se prazna sela i stvarala nove ulice i naselja u nekadašnjoj rimskoj prestonici koja je tokom čitave svoje istorije bila stecište kako onih koji njom upravljaju i u njoj su rođeni, tako i onih koji su u sirmijsku panoniju stigli.
Moba, od nužde do izbora
Tih poratnih godina stvoreno je i naselje “Slobodan Bajić – Paja” koje se nalazi na severnom prilazu gradu, a koje, ako pustimo istini na volju, tako retko zovu čak i oni koji u njemu žive. Poznatije kao “Mala Bosna” ovo naselje predstavlja najjače uporište “došljaka” koji i danas u gradu koji stremi što većoj urbanizaciji, čuvajući svoje tradicije i običaje, često bivaju smatrani ako ne drugo, a ono drugačiji od većine drugih meštana Sremske Mitrovice.
Prvo naseljavanje Male Bosne, kako kaže Neđeljko Mitrović sekretar Mesne zajednice, koji je na ovoj funkciji već 36 godina, počelo je polovinom pedesetih godina prošlog veka. U početku je to išlo pojedinačno i stidljivo, ali je polovinom šezdesetih i sedamdesetih godina dolazak meštana Manjače, Mrkonjić Grada, Ključa, Zvornika, Doboja i Bijeljine bilo znatno brojnije. Nastanivši se u tek nekoliko postojećih ulica, kao i na oranice koje su “krasile” najveći deo naselja, započeli su nove živote.
– U početku su postojale samo dve ulice Fruškogorska i Ticanova i one su bile sremačke. Radinački put kao centralna ulica današnjeg naselja, nije postojao, tu su bile poljarske kuće i salaši. Ulica Petra Kočića, Ozrenska i druge u tom pravcu bile su depresije i taj potes zvao se Ledine Jedan i Ledine Dva. Tek dolaskom Bosanaca, ali i Krajišnika iz čitave Hrvatske počelo je ušoravanje i formiranje ulica. Sve što se gradilo i radilo na uređenju naselja, priča Neđeljko, išlo je na mobu. Ti ljudi su obično bili siromašni, ali vredni i složni. Držali su se zajedno i nije se moglo desiti da bilo ko nešto gradi, a da mu se ne pomogne. Tako su, mobom koja je u početku bila nužda, a kasnije i izbor, nicale nove ulice. Sve to je Sremcima, kojih je istina bilo malo i to svega u te dve ulice, delovalo čudno. Međutim, iz dana u dan, nestajali su salaši, a čuvarske kuće na njivama koje su postajale šorovi smenjivali su naši prvi domovi. U početku su to bile male kuće, dovosobne, a kasnije se, kako je ko mogao, dograđivalo ili dizalo novo. Jedna soba služila je za dnevni život, a u drugoj se spavalo. Tamo gde je bilo manje ukućana bilo je lakše, gde ih je bilo više, a takvih domova je bilo najviše, tiskanje je bilo neizbežno. Kako čeljadi koja nisu besna nijedna kuća nije tesna, tako su svi složno radili jedni za druge. Bilo da se dom u kojem su proširi, bilo da se napravi novi.
Rad je doneo mir
Paralelno sa nicanjem “Male Bosne”, Sremska Mitrovica je tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka dobijala i svoja najznačajnija industrijska postrojenja, ona po kojima će postati poznata, onih kojih se danas sa setom sećaju svi koji su u “Mitrosu”, “MIV”-u, “Matrozu”, “Šećerani” i drugim postrojenjima zarađivali za život.
– “Mala Bosna” je radničko naselje. Najveći deo žitelja je radio u tadašnjim gigantima i to ih je konačno vezalo za ovaj kraj. Moj otac je krajem pedesetih godina iz Divoša došao u “Malu Bosnu”, a pošto se konačno zaposlio u “Mitrosu” kupio je plac gde i danas živimo. Međutim, najveći deo stanovništva ostao je privržen poljoprivredi. Vi danas u “Maloj Bosni” gotovo da nemate domaćinstvo bez bašte, a isto tako, nema bašte u kojoj nema barem jedna kokoška. Po tome se naše naselje razlikuje od većine drugih u gradu. Mi koji smo došli u Srem ostali smo vezani i za poljoprivredu, pa je i danas mnogima držanje svinja, kokošaka, jaganjaca, pa čak i ovaca i krava ne samo izvor prihoda, šansa da se olakša život, već i živa spona sa onim što su doneli kada su pre toliko decenija stigli u Srem, kaže Mitrović.
Upoznavanjem novih ljudi, počelo je i značajnije promžimanje tradicija. Tako su došljaci sa vremenom postajali sve otvoreniji, baš kao i njihovi sunarodnici Sremci. Granice su se brisale, pa je u „Maloj Bosni“ nastao jedinstven kulturno-etnološki obrazac.
– I u drugim mitrovačkim naseljima imate ljude iz Bosne i Krajine, međutim samo smo mi ovde poneli ime „Mala Bosna“ što svedoči o tome da je ovde najveća koncentracija došljaka preko Drine, Save, Une, Kupe i drugih naših reka. Svi ti ljudi, ili preciznije, većina njih, donela je sa sobom i običaje iz zavičaja koje su napustili. Naročito su razlike bile u pogledu verskih običaja, tim pre što su Sremci uopšte malo marili za te stvari. Sveštenik se primao najčešće u došljačkim kućama i tako sve dok nisu nastupile tragične godine raspada Jugoslavije. Ono što smo od Sremaca pokupili jeste nova kuhinja, usporili smo ritam života, a po prvi put su se na groblja počele iznositi štrudile i drugi slični kolači koje smo tek u Mitrovici i otkrili, priča sekretar i nastavlja: – U našim starim zavičajima bilo je i četničkih i partizanskih porodica. Sve se to pokrenulo skupa, presadilo se u „Malu Bosnu“ i tu ostalo. Nikada nije bilo nikakvih problema, jer su ljudi pronašli novi život, posao, zasnovali porodice, počeli da se međusobno žene i udaju, tako da je sve u vezi politike bilo u drugom planu.
Veze koje traju večno
Trenutno „Mala Bosna“ ima oko 4.5 hiljada stanovnika i peta je po veličini Mesna zajednica u Sremskoj Mitrovici, dok je po površini koju zahvata treća. Pitanje njenog širenja trenutno nije predmet značajnijih razmatranja, tim pre što je prema Generalnom urbanističkom planu na širokom području ka naplatnoj rampi predviđena industrijska, a ne stambena gradnja. Sa druge strane, i u ovom naselju primetan je pad nataliteta, pa se tako godišnje rodi ne više od 40 dece, dok znatno veći broj ljudi umire. Ovakav trend za koji mnogi kažu da predstavlja najbolji dokaz inkorporacije došljaka u sremačku zajednicu, uslovio je i potrebe za ambulantom, zubarskom ordinacijom i apotekom. Malobosanci su prvi u gradu dobili novu zgradu Mesne zajednice, apoteke, zubarske ordinacije, pa se tako, shodno njihovom specifičnom karakteru koji ih i dalje odvaja od većine drugih Mitrovčana govorilo da im nedostaje samo policija pa da se odvoje od grada.
Devedesetih godina, „Mala Bosna“ dobila je i svoju crkvu, Hram Svetih Sirmijskih Mučenika. Bio je to prvi pravoslavni hram koji je u gradu na Savi građen nakon nekoliko stotina godina.
– Poslednja velika migracija desila se devedesetih godina, kada su Bosanci, a pre svih Krajišnici iz svih krajeva Republike Srpske Krajine stizali u naše naselje. Tako su vremenom nastale nove ulice koje su grupisane u novu celinu koju kolokvijalno zovemo „Mala Slavonija“. U tom delu naselja ima više od 350 kuća, mahom slavonskih, a to je i kraj koji beleži nešto veći natalitet u odnosu na ostatak „Male Bosne“. Kada mi, da tako kažem, starosedeoci, sada gledamo te naše nove sugrađane, ne možemo a da ne prepoznamo sebe. Oni se drže zajedno, grade na mobu, paze se, razvijaju i imaju više dece. Istorija se ponavlja, a sa njom i sudbine i ponašanja ljudi, priča Mitrović.
Koliko su Malobosanci ostali privrženi svojim korenima svedoči i podatak da je tokom raspada Jugoslavije, uz one koji su uzeli pušku u ruku, bio nemali broj i onih koji su stalno sakupljali i u ratom zahvaćena područja slali različitu pomoć. Tih godina, Malobosanci su bili naročito poznati po velikom broju dobrovoljnih davalaca krvi.
– Krv se davala u Bijeljini, Zvorniku, Brčkom, Banja Luci, Mrkonjiću, išlo se i u Ključ dok se moglo. Putovalo se organizovano autobusima, išlo se u privatnoj režiji, nastavlja priču Mitrović. – Čini mi se da smo tih godina više živeli za naše rođake u starom zavičaju nego za sopstvene porodice. Otuda smo teško prihvatili činjenicu da su na kraju i oni morali da napuste svoje domove. Kada su već stigli, zbrinjavali smo ih po svojim kućama, hranili, brinuli se o njima više nego o sebi samima. Neki su ostali u „Maloj Bosni“, neki su otišli dalje, a ima ih koji su krenuli put inostranstva.
Novo vreme
Tokom vremena, iako nikada zapravo – formalno, ali sa prikrivenom željom da osvanu u Mesnoj zajednici novog imena, Malobosanci su smislili nekoliko potencijalnih naziva za svoje naselje. „Mala Bosna“ je nakon nastanka „Male Slavonije“ postalo nemoguće, pa se tako mogu čuti termini „Srpska Mala“, „Petar Kočić“ i u skorije vreme „Gavrilo Princip“, ime koje mladima u ovom naselju najviše leži na srcu. Formalnih zahteva za promenom imena naselja još uvek nema, ali sekretar Mesne zajednice ističe da ni to, po svemu sudeći, neće biti nemoguće.
– Da bi se to desilo, potrebno je raspisati peticiju, skupiti najmanje deset posto glasova od ukupnog broja meštana naselja, proslediti nadležnoj skupštinskoj Komisiji i na kraju gradskom parlamentu. Stalno se ovde priča o promeni naziva Mesne zajednice, pa ćemo videti. Ima onih koji su protiv, dok oni koji su ističu da je Gavrilo Princip bliži i momentu u kojem se živi, ali i mentalitetu i u krajnjem poreklu najveće većine meštana „Male Bosne“. Novo vreme traži i novo razmišljanje, novo delanje, pa ćemo videti da li će, ukoliko do promene nekada i dođe, Malobosanci konačno početi svoje naselje da zovu njegovim pravim imenom. Do sada to i nije bio slučaj, kaže za kraj kroz smešak Neđeljko.
