Država Srbija prekrivena je spomen obeležjima koji svedoče o njenoj burnoj i bolnoj, znamenitoj istoriji. Oni govore o velikoj borbi za opstanak i trajanje srpskog naroda. Sećaju na odbrambene ratove protiv najjačih evropskih i svetskih sila i to baš u vreme kada su se oni nalazili na vrhuncu svoje moći. Tako spomenici prolaznost pretvaraju u trajanje, a prošlost u opominjuće i poučno sećanje.
Naravno, spomenici takođe pamte srpske narodne prvake, istaknute vojskovođe, brojne pesnike, književnike, naučne stvaraoce i mislioce koji predstavljaju srpsku tradiciju i kulturu priznatu na svim meridijanima ove planete.
Spomenik na polju Legetu, otkriven 23. septembra 1923. godine, danas, već sto godina, ponosno stoji osam metara uzdignut na uzvišenoj levoj obali reke Save, na sredokraći, nekoliko kilometara, podjednako udaljen od grada Sremske Mitrovice i sela Šašinaca. Tako seća na herojsku borbu ratnika 13. puka “Hajduk Veljko” i 15. puka “Stevan Sinđelić” iz sastava legendarne Timočke Divizije prvog poziva (samo iz Velike Drenove palo je 70 boraca).
Pre sto godina, gradski činovnik Ljubomir Stajić iz Sremske Mitrovice, inače častan i vredan čovek, pun patriotskih osećanja, objavio je u mitrovačkom listu “Srbija”, br. 90 od 6. avgusta 1922. godine pod naslovom “Zaboravljeni grobovi”, gde stoji napisano: “Na obalama Save, na polju Leget, leže kosti heroja, koji su bili prvi vesnici slobode Srbinove… podignimo im spomenik kakav dolikuje takvim junacima. Narod koji ne zna poštovati takve ljude ne vredi ni da postoji”. Tako je ovaj rodoljub dao inicijativu za podizanje spomenika na Legetu.
Članak pokrenu građane Sremske Mitrovice, a već 1. oktobra iste godine mitrovačko Sokolsko društvo je prihvatilo predslog svog člana Stajića da počne sa prikupljanjem sredstava za podizanje spomenika na Legetu. Pozivu Sokolskog društva narod se masovno odazvao, te je za kratko vreme sakupljeno 26.000 dinara.
Srpska zadružna banka iz Novog Sada sa filijalom u Sremskoj Mitrovici, prihvatila se izgradnje spomenika i uređenja grobnica.
U kratkom roku, za nekoliko meseci, spomenik je podignut, a otkriven 23. septembra 1923. godine. Samom činu otkrivanja prisustvovao je veliki broj građana iz Srema, Mačve, Timočke krajine, Beograda i drugih delova Srbije.
Spomenik je sagrađen od armiranog betona i opeke, malterisan i obojen u belo. Sastoji se od četvrtaste baze na koju naleže prizma, a na nju piramida. Postavljen je “15 koraka daleko od obale Save”. Ispred spomenika uređeno je pet grobnica, ograđenih gvozdenom ogradom.
Sa južne strane spomenik krase dva reljefa u bronzi, od kojih je danas gornji očuvan, a donji delimično oštećen.
Severna strana spomenika, na gornjem delu, ima izrađen grb u obliku dvoglavog orla sa raširenim krilima. Na prizmi severne strane piše:
“U SPOMEN I SLAVU VOJNIKA
TIMOČKE DIVIZIJE 1. POZIVA
POGINULIM NA OVOM POLjU
DANA 6. SEPTEMBRA 1914. GOD.
U BORBI ZA ČAST SRBIJE A ZA
OSLOBOĐENjE I UJEDINjENjE
SRBA, HRVATA I SLOVENACA”.
Sokolsko društvo
Sremska Mitrovica
- IX 1923. godine.
Na zapadnoj strani piše:
“OVAJ KAMEN TEK JE TROŠAN ZAMEN
DA SE SMRTNIK BESMRTNOSTI DIVI
A SLOBODA I JEDINSTVO RODA
ŽRTVI VAŠOJ SPOMENIK SU ŽIVI”.
Tekst na spomeniku sastavio je dr Ilija Bajić, gradski lekar iz Sremske Mitrovice, čovek od ugledne plemenite loze, poreklom iz Blaca u Makedoniji. Pisac i prevodilac, bavio se istorijom svoga grada. Poznat po čestitosti, rodoljublju i pravoslavlju.
Na istočnoj strani spomenika piše: “ČUVA VAS OVDE BESMRTNI SINCI, I TIM SE DIČI SELO ŠAŠINCI”.
Sledećih godina Sokolsko društvo je uvelo tradiciju da se na dan 6. septembra, svake godine, kod Spomenika drži pomen. Tada bi se u velikom broju okupljao narod iz okolnih mesta Srema i Mačve, a borci Timočke divizije su redovno slali svoje predstavnike.
Nekoliko godina kasnije, opština Šašinci poklanja 2 k. j. zemlje za podizanje spomen-parka, na kojem je 1926. Sokolsko društvo iz sela, uz pomoć Mitrovčana, zasadilo 350 stabala lipe. Održavanje grobnica i spomen-parka povereno je Sokolskoj četi iz Šašinaca.
Danas, spomenik nije u prvobitnom stanju. Vreme je činilo svoje, tako da je preživeo nekoliko rekonstrukcija. Legetska polja, sem neposredne okoline spomenika, pošumljena je kanadskom topolom u industrijske namene. Veza spomenika sa rekom Savom, prekinuta je priobalnim rastinjem, tako da reka kao sudbinski neraskidivi deo spomen kompleksa ostavi monument osamljen na obali, isto kao i nekad što heroje Timočke divizije zarobi na ovom mestu, gde i posle 100 godina, sada počivaju.
Radovan Srdić
