Kupinik i njegova sudbina: obnova grada zmajeva i lavova

Kupinik je pod zaštitom države. Do sada, osim ploče koja je postavljena na njegovim ostacima, a koja i sama već propada, nije urađeno ništa značajno na njegovoj obnovi. Stručnjaci i nadležni u pećinačkoj samoupravi smatraju da je došlo vreme da se stvari pomere sa mrtve tačke. Uostalom, ponovno uspinjanje kupiničkih kula-braniča je najmanje što ovaj tihi grad zmajeva i lavova zaslužuje od potomaka onih koji su ga branili, koje je branio

Piše: S. Lapčević

Podignut u mrtvaji, u vremenu o kojem se danas više ni ne peva, Kupinik je čuvao ključeve dve srednjovekovne hrišćanske države: Ugarske i Srbije. Urastao u ravnici, okovan za teške konje i oklopljene konjanike neprohodnom barom, skroviti grad sa tri branič-kule postao je voljom svojih graditelja i upravitelja najbolji čuvar tajni koje je o njegove šest metara visoke zidine razbijala Sava i pouzdan doušnik onom ko je imao dovoljno dobar sluh da njegovu tišinu oslušne i ruke dovoljno dugačke da iz muka koji priliči pograničnoj utvrdi iščupa ono bez čega ne može.

Oni koji nisu imali strpljenja, trošili su oganj i čelik. Takav je bio i trideset sedmogodišnji ambiciozni Sultan Sulejman koji ga je u svom pohodu na Beograd, kao uostalom i druge savske utvrde 1521. godine spalio i iz osvete i neznanja vratio u mrtvaju iz koje je i iznikao u danima kojih se ni hroničari ne sećaju.

Tako je voljom brzopletog i u veličanstvenost starih imperatora zaljubljenog Sultana zakonodavca, Kupinik poput mača o kojem već vekovima govori Arturijanska legenda konačno zaronio u vodu koja ga je rodila. Sa njim, za oči vremena koje nema ljubav za priče stare vekovima, za srca koja kucaju za onim što varljiva pamet oseća da će se možda jednom i dogoditi, nestali su i dani u kojima su upregnuti u gvozdeni stisak svojih oklopa, pokriveni zmajovitim alaj-barjacima, kupinički čuvari, sa rukom na balčaku svojih mačeva posmatrali ravnicu sred koje je stajao njihov grad.

Dolazak zmaja

Ne govoreći o nastanku Kupinika, prvi pismeni zapis o gradu koji se, beležili su turski hroničari “samo pojavio” sred magle i savskih bara, ostavio je ugarski Kralj i potonji Car Svetog Rimsko-nemačkog carstva Žigmund Luksemburški 1387. i 1388. godine.

Skriven od svojih tragača pod nekoliko imena: “Kolpen”, “Kelpen”, “Kevlpen”, “Kevlpevn” Kupinik je kao zalog zmajevitog prijateljstva nakon bitke kod Angore 1402. godine darovan Despotu Stefanu Lazareviću. Sve do 1427. godine, Kupinik u kojem prvu reč ima Stefanov vazal Radič Postupović bio je jedan od centara znamenitog “Reda Zmaja” saveza koji su hrišćanski vladari oformili radi borbe protiv Osmanlija. Kraj kupiničkih zidina je u svom pohodu na Šabac 1476. godine, odajući počast svom prethodniku, zmajevitom despotu Stefanu sa nekoliko hiljada vojnika prošao i transilvanijski Vojvoda i Grof Vlad Tepeš Drakul.

Smrću Despota Stefana, tvrđava prelazi u ruke Despota Đurđa Brankovića koji ga razvija kao pogranično mesto pogodno ne samo za vojnu kontrolu, već i za trgovinu koja je onovremenoj smederevskoj srpskoj despotovini isuviše zavisnoj od turske volje omogućavala najbržu, najlakšu i najpouzdaniju vezu sa moćnom hrišćanskom Ugarskom na severu. Po nekim izvorima graditelj Smedereva je preranu smrt i dočekao upravo od posledica rane zadobijene u Kupiniku prilikom borbe sa članovima porodice Hunjadi.

Nakon smrti Despota Đurđa, Kupinik se ponovo vraća u ruke ugarskog kralja, a zamjevite barjake na njegovim branič-kulama zamenjuje Arpadov mitski vodič soko Turul.

Zmajeviti lav izgoni sokola

Prodor Turaka i sve jači njihov pritisak na južne ugarske predele vratio je u Kupinik najhrabrije lavove Brankovića. Znajući da će tvrđavu najbolje braniti onaj koga su i prijatelji i dušmani prozvali “Zmaj Ognjeni Vuk”, Matija Korvin tihi grad dodeljuje Vuku Grgureviću Brankoviću. Njegovim ulaskom u Kupinik, branič-kule ponovo su zasijale alajim barjacima Stefanovog zmaja i heraldičkim lavom loze Brankovića. Od tada, za Arpadovog Turula u kupiničkoj ravnici više neće biti mesta.

Pad srpske despotovine 1493. godine i potonji dolazak Svetih Brankovića, Majke Angeline, Despota Jovana i Despota Đorđa, potonjeg Vladike Maksima, udahnuće Kupiniku novi duh, svetački i izbeglički. Iz nekadašnje utvrde “Reda Zmaja” lavovi Brankovića odlaze u Frušku goru i u njoj osnivaju manastire: Grgeteg, Privinu Glavu, Divšu, Jazak, Lavru u Kupinovu i druge. Koje nisu gradili, kupinički Brankovići su pomagali, razvijali, jačali.

Smešten u savskim barama, skriven od neprijateljima i uvek im na ruci, Kupinik je kroz svete Brankoviće, u najcrnjim danima srpske istorije, zasijao kao najjači narodni, politički i duhovni svetionik, postavši tako istinski graničnik koji više nije delio samo dve države, već svetlo od mraka, život od smrti, postojanje i trajanje od nestanka i prestanka.

Valičanstveni i  Zakonodavac

Poslednji gospodari Kupinika bili su udovica Jovana Brankovića, Jelena (iz srpske porodice Jakšića) i njen sin iz drugog braka Stefan Berislavić. Razoren 1521. godine, Kupinik se svoje slobode nije odrekao ni pošto je 1526. godine, sa njegovih ruina Sulejman Veličanstveni zakonodavac obznanio da je čitavu ravnicu između Save i Dunava stavio pod upravu polu-meseca.

Našavši se u dubini turske teritorije, Kupinik je naglo počeo da gubi na značaju. Tvrđava se povlači u zemlju i vodu, a na istorijsku scenu lagano stupa selo Kupinovo u čijem sklopu se Kupinik danas i nalazi. Ipak, odlaskom Svetih Brankovića na Frušku goru, Kupinik je sačuvao svoj značaj. Obogatio ga i učinio svoje ime nezaobilaznim u svakoj priči o srpskom Pravoslavlju i značaju kojeg za širenje Zakona jedinog Zakonodavca imaju njegovi lavovi – Brankovići.

Vodeni grad

Danas, priča nam arheolog Perica Odobašić koji je čitav svoj život poklonio Kupiniku, ova despotska prestonica predstavlja jedan od bolje očuvanih srednjovekovnih fortifikacionih kompleksa u Vojvodini.  Predstavlja “vodeni grad”, nepravilne je četvorougaone osnove (57 sa 57 metara) sa isturenom šestougaonom, osmougaonom i kružnom kulom na uglovima.

– Kule su bile povezene masivnim bedemima oko kojih je postojao rov dubine oko tri m i širine oko 17 metara na ulaznoj strani. Ulaz je bio kroz petu kulu na sredini severoistočnog bedemskog zida. Zidovi su građeni od lomljenog kamena spolja obloženog opekom. Najbolje očuvan je frontalni, odnosno čeoni deo utvrđenja kojim je dominirala ulazna kula na kojoj se nalazio drveni podužući i spuštajući most koji je pokrivao opkop. Kule su, što je jako zanimljivo, bile gotovo identične smederevskim, odnosno Kuli Nebojši u Beogradu i prema nekim proračunima bile su visoke oko 16 metara što je davalo odličnu preglednost straži, kaže Odobašić.

Pretpostavlja se da je tvrđava prošla kroz dve faze u izgradnji, od utvrđenja ugarskog kralja, jednostavnije forme prilagođene ratovanju hladnim oružjem, do utvrđenja srpske vlastele i despota 14. i početka 15. veka sa topovskim kulama i dobro obezbeđenom kapijom sa pokretnim mostom prilagođenoj ratovanju artiljerijom zbog opasnosti od Turaka.

U neposrednoj blizini Kupinika se nalazi i crkva Svetog Luke koju je podigao despot Đurađ Branković i koja predstavlja, po mišljenju brojnih istraživača, najstariju srpsku pravoslavnu crkvenu građevinu u krajevima severno od Dunava i Save, što ovom tihom i skrovitom gradu o čijem sjaju svedoče samo ostaci njegovih utvrda daje još veći značaj.

Obnova

Uprkos ulozi koju je imao u istoriji srpskog naroda, posebno onog njegovog dela koji je živeo i danas živi u Sremu, uprkos svoj mističnosti koju mu daje mesto na kojem je građen i ljudi koji su u njemu stolovali, Kupinik do sada nije bio predmet temeljnijih arheoloških ili istorijskih istraživanja. Znameniti srpski arheolog dr Vujadin Ivanišević sa Arheološkog Instituta SANU smatra da je to greška koju u narednom periodu treba ispraviti. On smatra da je Kupinik po mnogo čemu važan istorijski centar i da će njegovo istraživanje dati mnoge odgovore na pitanja istorije poznog srpskog srednjeg veka.

Kupinik, smatra Milan Aleksić, prvi čovek Agencije za razvo Opštine Pećinci, ima i značajan turistički potencijal, pa se u lokalnoj samoupravi nadaju da će se u što skorije vreme krenuti u njegovu obnovu.

– Mi želimo da obnovimo Kupinik, on ima veliki turistički potencijal koji se treba iskoristi. Volje ne manjka za tako nešto, nadam se da će se naći i materijalnih sredstava kako bi se nešto pokrenulo. Problem je i u tome što je deo zemlje unutar utvrđenja i oko njega u privatnom vlasništvu. Mislim da će se u neko dogledno vreme sa vlasnicima naći dogovor i da će samouprava moći da pokrene staru ideju podizanja Kupinika i njegovog ponovnog uspinjanja ka nebu. Mi smo u par navrata ovde organizovali različite programe u vezi sa Brankovićima, imali smo izložbe i predavanja posvećene Kupiniku i našim despotima. Činimo sve što možemo da zainteresujemo javnost za ovaj grad koji nije samo sačuvao srpski narod u Sremu, već ga je i duhovno obnovio i ojačao, kaže Aleksić.

Kupinik je pod zaštitom države. Do sada, osim ploče koja je postavljena na njegovim ostacima, a koja i sama već propada, nije urađeno ništa značajno na njegovoj obnovi. Stručnjaci i nadležni u pećinačkoj samoupravi smatraju da je došlo vreme da se stvari pomere sa mrtve tačke. Uostalom, ponovno uspinjanje kupiničkih kula-braniča je najmanje što ovaj tihi grad zmajeva i lavova zaslužuje od potomaka onih koji su ga branili, koje je branio.