• sreda, 11. decembar 2024.

Ponos Kraljevine i SFRJ ponovo u funkciji?

Nekadašnji bolnički kompleks za plućne bolesti na Iriškom vencu trebalo bi da bude obnovljen, rečeno je na sednici Skupštine opštine Irig održanoj prošle nedelje koja je usvojila Plan detaljne regulacije nekadašnje prve stacionarne ustanove za plućne bolesti na ovim prostorima. Opština Irig nije vlasnik pomenute parcele, ali kako se kompleks nalazi na njenoj teritoriji, lokalna samouprava je ta koja donosi planska dokumenta čija će izrada biti poverena Zavodu za urbanizam Vojvodine. Plan se izrađuje za potrebe privatnog investitora koji će graditi kompleks, koji se inače nalazi na parcelama u vlasništvu Eparhije Sremske, kojoj su vraćene po restituciji. 

– Bolnica na Iriškom vencu treba da dobije novu staru funkciju, a to je zdravstvo, gde investitor ima u planu izgradnju bolničkog kompleksa za rehabilitaciju i postoperativni tok oporavka bolesnika. U pitanju je obuhvat od 7,5 hektara zemljišta, a radi se o nekadašnjem starom bolničkom kompleksu koji novom investicijom ponovo treba da se stavi u funkciju. Cilj izrade ovog planskog dokumenta je u skladu sa urbanističkim parametrima i prostornim planom Fruške gore i planom Opštine Irig, a to je utvrđivanje građevinskog kompleksa budućeg bolničkog centra, kao i utvrđivanje regulacije pristupnih javnih saobraćajnica i uslova za priključenje na infrastrukturu. U pitanju je privatni investitor, a namera je izgradnja bolničkog kompleksa na lokalitetu Iriški venac, što je jako važno u segmentu budućeg zdravstvenog turizma i zdravstva, rekao je Oliver Ognjenović, načelnik Opštinske uprave Opštine Irig. 

Izgubljeno Dečje oporavilište

Nešto pre sednice iriške Skupštine, ekipa Sremskih novina je, u potrazi za novim temama, u vožnji po Fruškogorju, tragajući za skrivenim draguljima naše planine, naišla upravo na ovaj, davno napušteni bolnički kompleks.

Ulaz, skriven u šipražju preko puta onog lovačkog restorana nadomak Iriškog venca, odveo nas je do izuzetno očuvanog skupa građevina, koji nemo, kao da je vreme stalo, svedoči o nekim prošlim vremenima.

Na portirnici, i dalje se mogu pronaći otvorene prijemne knjige sa početka 60-ih godina prošlog veka, sa imenima primljenih pacijenata i anamnezom. Savršeno očuvanu putnu infrastrukturu i, prosto rečeno, čarobno šetalište i park, prekrilo je opalo jesenje lišće, a, kroz prozore paviljona, i dalje se mogu videti bolnički kreveti, stolice i ostaci bolničke opreme.

Kako su podaci o nekada čuvenoj Bolnici na Vencu, kako su je u narodu zvali, prilično oskudni, istraživanje nas je odvelo do Srpske čitaonice u Irigu i Branislava Jovičića, vrsnog poznavaoca istorije ovog kraja.

Na osnovu malo dostupnih podataka, mahom zabeleženih u referatu izvesnog dr Lazića povodom pedesete godišnjice Instituta za tuberkulozu, kaže, istorija instituta, sasvim slučajno, počinje pre ravno sto godina.

Naime, prema zamisli dr Laze Markovića, novosadskog inspektora za zdravlje, a uz pomoć dr Andrije Štampara, načelnika u Ministarstvu zdravlja, u periodu od 1921. do 1925. godine su iz materijala dobijenog iz Nemačke na račun ratne reparacije, na Vencu montirane Dekerove barake, kao prvi objekti Dečjeg oporavilišta.

U dogovoru sa iriškim sreskim lekarom, dr Simom Grčićem, u Oporavilište su bila smeštena ratna siročad i izgladnela i bolešljiva deca, pristigla iz ratom razorene Bosne i Hercegovine, prethodno stacionirana u manastiru Hopovo.

Kroz par godina, sa završetkom izgradnje Oporavilišta i probnog rada sa manjim brojem dece, ustanova je zvanično počela sa radom 4. jula 1926. godine.

Najsavremeniji uslovi – ponos Kraljevine Jugoslavije

Prema podacima koje nam je izneo Branislav Jovičić, na plakatima Oporavilišta iz 1926. i 1927. godine, ustanova je bila namenjena „jačanju i osvežavanju, kao i učenju trezvenom životu slabunjave, blede i kržljave dece, posebno one u blizini jektičavih bolesnika“.

Deca su, naime, stanovala u prostranim, svetliim barakama. Postelje su bile, navodi se, gvozdene sa vitim perima, sa madracima i dobrim pokrivačima. Pred dvema barakama formirane su prostrane terase, pre svega namenjene za školu u prirodi. Oporavilište je imalo kupatilo sa 12 tuševa, vodovod, struju, kvarc-lampu, veštačko sunce, radio i kino-aparat.

Pored upravne zgrade i trpezarije, u četiri Dekerove barake smešteno je bilo po 30 dece, a ustanova je u početku služila isključivo oporavku i učenju, dok je medicinsku podršku pružao dr Sima Grčić.

Iz svoje fondacije, jedan paviljon podigla je i kraljica Marija, a ovaj objekat je, nakon izgradnje zidanih paviljona, postao upravna zgrada, sve do požara u kom je, sa svom dokumentacijom, izgorela početkom pedesetih godina kao, smatra se, rezultat sabotaže.

Od 1930. godine, Oporavilište prerasta u Lečilište za tuberkulozu, čiji kapaciteti su značajno povećani, a osim dece, postalo je namenjeno i odraslima. Lečilište je dobilo tada najmodernije, komforne zgrade, među kojima je bio i čuveni Đački paviljon, koji je i danas jedna od najlepših građevina u objektu.

Ratni vihor i prvi partizanski rentgen

Kapaciteti bolnice su se konstantno širili, a izgradnja još jednog paviljona počela je 1940. godine, pred sam početak Drugog svetskog rata.

Međutim, tokom ratnih dešavanja, uprava nad Lečilištem je čas pripadala ustašama, čas Nemcima, koji nisu mogli da se dogovore oko okupacionog područja.

Kada je Lečilište zvanično pripalo NDH, stiglo je i naređenje da svi srpski lekari i pacijenti moraju da napuste teritoriju nove države u roku od 24 časa.

Ipak, dolaskom na mesto upravnika dr Tomaža Furlana 1941. godine, osoblje je, kao na filmu, bez obzira na nacionalnost, radilo protiv okupatora. Za vreme rata, dr Furlan je ovde skrivao španske borce i ranjene partizane, kamuflirane kao bolesnike, partizanskim jedinicama je otkrivao sve značajne podatke do kojih je dolazio, a organizovao je i krađu prvog partizanskog rentgen aparata, koji je nakon popravke, trnovitim putem, čak preko Grgurevaca, stigao u partizansku bolnicu u Karlovčiću.

Dr Furlan, uprkos sumnjama, nikada nije otkriven, sve dok 1944. godine nije prešao u partizane.

Zanimljivo je i to da je bolnica, 1943. godine, mogla u potpunosti da nestane. Kada je SS potpukovnik Oto Skorceni spasao zarobljenog Musolinija, Hitler mu je poklonio stari Hotel na Vencu, a za njegovo utvrđenje, bio je predviđen materijal kojim je izgrađeno Lečilište. Na sreću, to se nije desilo, a oslobođenjem od okupatora, Narodnooslobodilačka vojska je završila izgradnju paviljona iz 1940. godine.

Uzlet i zatvaranje

Nakon oslobođenja, ustanova dobija novi naziv – Bolnica za tuberkulozu, i od samog starta, ponovo postaje jedna od najsavremenijih stacionarnih bolničkih ustanova na ovim prostorima.

Za zaposlene je izgrađeno današnje Bolničko naselje, a Bolnica je dobila modernu kuhinju, kotlarnicu, radionice i laboratorije, objekte koji su i danas sačuvani kao da je vreme stalo.

Munjevitom napretku bolnice značajno je doprinela dr Sofija Plačkić, sve do njenog penzionisanja 1963. godine, kada kreće integracija bolnice sa novoizgrađenim Institutom u Sremskoj Kamenici. Tada, smatraju mnogi, a i naš izvor Branislav Jovičić, počinje njen postepeni kraj.

Na 50. godišnjicu postojanja, Bolnica postaje sastavni deo Medicinskog fakulteta u Novom Sadu i tada joj se predviđa svetla budućnost (uprkos potpunom zatvaranju nakon desetak godina).

Govorilo se 1976. godine: „Sve se na Vencu izmenilo – nabolje. Od Venca od pre pedeset godina ostalo je samo ovo zvono…“. Zvono Kraljice Marije, koje više ne postoji. Sada je ostao čitav kompleks, koji će, nadamo se, stotu godišnjicu dočekati ispunjavajući svoju vekovnu dužnost.

N. Milošević

S. Belotić